طلای سرخ کردستان، از قادرمرز تا انگلیس و آلمان

سابقه کشت زعفران در ایران به عهد باستان بر می‌گردد، تولید این طلای سرخ از ایران به یونان و روم نیز گسترش پیدا کرد و در دوره پارت‌ها زعفران ایران به روم صادر شد.

در دوره مغول، زعفران ایران به چین صادر شد و چین نیز از جمله مشتریان کشور ما در خرید زعفران شد، بعدها پای زعفران ایران به کشورهای عربی نیز باز شد و کشورهای اطراف مدیترانه با روش کشت آن آشنا شدند.

هرچند در زمان‌های گذشته، ایران به‌عنوان تنها صادرکننده زعفران دنیا مطرح بوده است، اما در سال‌های اخیر برخی کشورها وارد تجارت زعفران شدند و اکنون اسپانیا به‌عنوان رقیبی برای ایران در زمینه تجارت زعفران است.

در سال زراعی ۹۷-۹۶ حدود ۴۰۰ تن زعفران در کشورمان تولید شده و این امر به آن معناست که متوسط عملکرد ۳.۷ تا ۴ کیلوگرم در هر هکتار است البته پیش‌بینی‌ امسال تولید ۵۰۰ تن زعفران است، ایران مقام نخست در تولید زعفران جهان را دارد.

امروزه زعفران در اغلب مناطق ایران دارای آب و هوای معتدل و نیمه کویری، آب شیرین و زمین‌های سبک شیرین و فاقد تابستان‌های گرم مرطوب و بارانی قابل کشت است.

امسال هفتمین سالی است که طلای سرخ در خاک کردستان گل می‌دهد، سال‌هایی که نقطه آغازش برای زعفران‌کاران کردستان به دلیل تاز‌گی و ریسک بالا بسیار سخت گذشته است.

هم‌اکنون زعفران در بیشتر شهرهای کردستان از جمله دهگلان، بانه، سروآباد، بیجار و..کاشت می‌شود و کشاورزان در این چند سال اخیر به دلیل کمبود آب به سمت تولید محصولاتی هم‌چون زعفران که نیاز کمتری به آب دارد گرایش پیدا کرده‌اند.

هرچند استان کردستان استانی کوهستانی و به لحاظ میانگین بارش نزولات آسمانی از وضعیت بسیار مطلوبی برخوردار است، اما سه دشت بزرگ و قلب حیاتی کشاورزی استان شامل دشت‌های قروه، دهگلان و چهاردولی جز دشت‌های ممنوعه (بیلان منفی) کسری مخاذن آبی در کشور را دارند و همین امر موجب می‌شود که توجه به کشت محصولاتی مانند زعفران در این مناطق بالا رود چرا که زعفران هم نیاز به آب کمتری دارد و هم بهره‌وری بالایی دارد.

موضوعی که طی سال‌های اخیر از چشم متولیان امر مخفی نماند و تلاش برای توسعه تولید گیاهان دارویی به ویژه زعفران در بین کشاورزان به صورت ویژه دنبال شد.

براساس نظر کارشناسان، مصرف آب در کشت زعفران در برابر محصولاتی با نیاز آبی بالا مانند چغندرقند و سیب زمینی که کشت‌های غالب در قروه و دهگلان هستند، قابل قیاس نیست.

مزارع زعفران در طول سال ۲ تا ۴ بار آبیاری می‌شود که در مجموع چهار هزار و ۵۰۰ مترمکعب برای هر هکتار است حال آنکه محصولاتی مانند چغندرقند برای هر هکتار ۱۰ تا ۱۲ هزار مترمکعب آب مصرف می‌کنند.

زعفران دهگلان به آلمان و انگلیس صادر می‌شود

طیب قادرمرزی یکی از بهره‌برداران طلای سرخ در قلب تولید زعفران در کردستان است، می‌گوید: هیچ آشنایی با تولید زعفران نداشتم، برای پیداکردن کار به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی دهگلان مراجعه کردم که با راهنمایی آقایی به نام نظرگاهی با تولید زعفران آشنا شدم و با وجود تمام مخالفت‌هایی که از سوی خانواده‌ام صورت می‌گرفت کار را عملا در سال ۹۲ در سطح ۲ هزار مترمربع شروع کردم.

خانواده‌ام همچنان مخالف بودند اما با وجود تمام مخالفت‌های به دلیل تجربه ناموفق یک بهره‌بردار زعفران در یکی از روستاهای اطراف خودمان بود در فرآیند کار تنهایم نگذاشتند.

همه اعضای خانواده پا به پایم آمدند خیلی از مردم روستا باروری زعفران را باور نداشتند و همین موضوع به نوعی موجب استرس بیشتر ما می‌شد.

اوایل حتی اجازه روئیدن یک علف هرز را در خاک نمی‌دادم روزها می‌گذشت، انتظار برای روئیدن اولین گل زعفران از دل خاک هر روز سخت‌تر می‌شد.

اغراق نیست اگر بگویم بهترین ساعت زندگی‌ام روزی بود که اولین جوانه‌های زعفران از دل خاک بیرون آمد، پلان اول کار به نتیجه رسیده بود همین که بخشی از نگرانی‌های خانواده را پایان داده بودم برایم کافی بود.

سال اول حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم کل تولید زعفران شد که همه را هدیه دادیم اما بعد از سال ۹۲ دیگر بذری خریداری نکردیم و از بذر سال اول خودمان استفاده کردیم این در حالی است که امسال ۱۲ تن بذر هم برداشت کردیم که با فروش هر کیلو از ۶ تا ۱۵ هزار تومان، از این محل نیز درآمدهایی بدست آوردیم.

قادرمرزی نیاز به آب کم و جاگیرنبودن را از ویژگی‌های محصول زعفران دانست و گفت: سالانه دو تا سه کیلوگرم زعفران برداشت می‌کنم که پیک کار آن‌، زمان برداشت و در حدود یک ماه است که از اول تا آخر آبان ماه است.

در بخش کاشت اکثر کارها را خودم انجام می‌دهم ولی برای مابقی کارها به صورت ساعتی کارگر می‌گیریم برخی روزها ۱۰ تا ۱۷ نفر در بحث پرداشت و پاکردن زعفران با ما کار می‌کنند و به ازای ساعت کاری و یا میزان برداشت هزینه دریافت می‌کنند.

قادرمرزی می‌گوید: زعفران کردستان به دلیل کوهستانی‌بودن و بالابودن اراضی از سطح دریا، بسیار مرغوب‌‌تر از تولیدات جاهای دیگر است.

نخستین برنامه‌ام برای توسعه کار تولید زعفران برندسازی بود که با وجود سختی‌هایی که داشت اما موفق به اخذ برند شدم و اکنون زعفران ما با عنوان چیا کردستان در بازارهای داخلی و جهانی به فروش می‌رسد.

از میزان حمایت‌های متولیان امر در مسیر آغاز این حرکت نو از این بهره‌بردار زعفران پرسیدیم، می‌گوید: اوایل هیچ حمایتی انجام نمی‌شد اما رفته‌رفته مسوولان با جدیت پای کار آمدند و برای توسعه کار تسهیلاتی به ما پرداخت کردند.

دانش کشت و برداشت زعفران در مجموعه جهاد کشاورزی بیشتر از تجربیات ما نیست و ما هر زمان نیاز به مشاوره داشته باشیم از یک شرکت فعال در خراسان رضوی استفاده می‌کنیم.

اگر فرهنگ کار شراکتی در جامعه نهادینه شود، سرمایه‌ها به نوعی تجمیع شده و در چنین شرایطی مردم به ویژه تولیدکننده دیگر در صف انتظار دریافت تسهیلات بانک‌ها معطل نمی‌ماند.

برخی از بهره‌برداران در کردستان در آغاز راه هستند من اکنون در زمینه کشت و برداشت زعفران ندارمبلکه مهم‌ترین نیاز ما بسته‌بندی است که در حال حاضر کار بسته‌بندی به صورت سنتی و در خانه انجام می‌شود ضمن اینکه برخوردهای سلیقه‌ای در ادارات متولی کار مشکلاتی برای ما ایجاد می‌کند که اگر این موانع برداشته شود قطعا تولید زعفران در کردستان بیشتر خواهد شد..

کشت زعفران بیشتر از هر محصولی برای کشاورز درآمد دارد و الان به این نقطه رسیده‌ام که تولید زعفران را به دیگران هم توصیه می‌کنم، چند نفر امسال کار را شروع کرده‌اند و قطعا آینده امیدبخش و روشنی در زمینه کشت طلای سرخ در دهگلان پیش‌بینی می‌شود.

از بازار عرضه تولیدات زعفران می‌پرسیم، می‌گوید: با کمک جهاد کشاورزی و سایر بهره‌برداران به دنبال حذف دست دلالان هستیم که اگر این کار صورت گیرد و عرضه زعفران استان با قیمت تمام‌شده واقعی دست مشتری برسد، به دلیل مرغوبیتی که تولیدات کردستان دارد، زعفران این استان به یک برند خیلی خوب تبدیل می‌شود چون کیفیت زعفران ما بالاست و هر کس یکبار خرید کند دوباره سفارش می‌دهد.

در حال حاضر فروش ما جدای از بازارهای داخلی کشور، به صورت چمدانی برای کشورهایی همچون انگلیس، آلمان، سوئد و شمال عراق صادر می‌شود که خوشبختانه سفارشات صادرات ما همچنان ادامه دارد.

صبر و شکیبایی نتیجه داد

جمیله خانم خواهر آقا طیب هم شرایط و مسیر تا برداشت زعفران در این روستا را توضیح می‌دهد و می‌گوید: اوایل هیچ کدام از ما راضی نبودیم اما به خاطر اینکه برادرم دست تنها نماند کمکش کردیم الان خیلی راضی هستیم.

می‌گفتم این مسخره‌بازی است این خاک کجا جواب می‌دهد قبلا در برخی نقاط افرادی کشت کرده بودند و چون بی‌نتیجه مانده بود برای همین نمی‌توانستیم آینده روشنی برای این کار متصور شویم.

پدر و مادرم با وجود اینکه مخالف بودند هر روز با صبر و شکیبایی می‌آمدند علف‌ها و گیاهان هرز زمین را جمع می‌کردند هر چند هم امیدی به نتیجه دادن این کار نداشتند.

خیلی از اهالی روستا اوایل ما را مسخره‌ می‌کردند اما اکنون خیلی‌ها به ورود به این حوزه اشتیاق پیدا کرده و حتی برخی از بستگان نیز اقدام به خرید بذر از ما کرده و کارشان را کلید زده‌اند.

معصومه خانم هم از دیگر زنان سخت‌کوش روستای قادرمرز است، سبد پرشده از گل‌های زعفران را خالی می‌کند و می‌گوید: هر ساله با آغاز برداشت زعفران روی این زمین کار می‌کنیم.

چشمم را جراحی کرده‌ام الان چیدن گل‌ها برایم سخت است بیشتر در زمینه پاک کردن کمک می‌کنم. سفره‌ای پهن شده ما هم از آن نان می‌خوریم هرچه برکت زمین بیشتر باشد سفره ما هم پرروزی‌تر می‌شود.

دستشان که از برداشت گل‌های زعفران سر زمین خالی می‌شود نوبت به پاک کردن می‌رسد برای همین مسیر زمین به سمت خانه در پیش می‌گیرند، حال و هوای این روزهای خانه آقای قادرمرزی هم زعفرانی است، بوی زعفران همه جا را پر کرده است، چند نفر در خانه به انتظار نشسته‌اندف زعفران‌های چیده شده روی ملحفه سفید ریخته می‌شود و زن و مرد گل‌های زعفران‌ها با دقت خاصی پاک کرده و بخش اصلی از قسمت‌های زائد جدا می‌شود…

اینکه چند ساعت باید با این روش کار کنند بسته به میزان برداشت آن روز دارد اما گاهی اوقات تا نصفه‌های شب ادامه دارد…

اگرچه حدود یک ماهه برداشت زعفران سختی‌های خاص خود را دارد اما برای زنان و مردمان این آبادی که امروز بهره‌بردار طلای سرخ در قلب تولید زعفران کردستان هستند، شیرین است.

جمیله می‌گوید: فصل برداشت که تمام می‌شود آرزو می‌کنم کاش بیشتر طول می‌کشید، کار سخت است اما شیرینی دارد که دوست نداریم پایان پیدا کند.

حمایت از کشاورزان باید به صورت جدی باشد

الان از اینکه در این مسیر پا گذاشته‌ایم راضی هستیم البته ما دل‌نگرانی‌هایی را که برخی از بهره‌برداران که چراغ اول تولید این محصول را در روستای قادرمرز زدن تجربه نکردیم.فاطمه خانم هم بهره‌بردار زعفران است، می‌گوید: سال گذشته بذر را کاشته‌ایم در اول راه هستیم، پسرم ارشد مدیریت راه و ترابری می‌خواند که همزمان با درس کار کشت زعفران را هم شروع کرده است.

سال اول برداشت در حد ۱۰ تا ۲۰ گرم برداشت کردیم اما امسال وضعیت نسبت به سال اول بهتر است و اینگونه که در ظاهر مشخص است هرساله با رشد بهتری در بحث تولید مواجه خواهیم بود.

کار زعفران‌کاری در این منطقه مانند نهالی است که تازه جوانه زده است تا رسیدن به نقطه‌ای که بهره بدهد هنوز نیاز به تلاش و کار است البته حمایت از کشاورزان باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.

تسهیلات اشتغال روستایی به سمت کشت زعفران سوق دهید

بهمن مرادنیا استاندار کردستان هم معتقد است: باید با ارائه راهکارهای مناسب و علمی تولیدکنندگان بخش کشاورزی در استان را به سمتی هدایت کرد که با هزینه کم و مصرف آب کمتر، بیشترین بهره‌وری داشته باشند.

وی اذعان داشت: کردستان ظرفیت توسعه کشت زعفران و گل محمدی را دارد که کار ضمن درآمدزایی برای فعالین بخش کشاورزی در استان به کاهش مصرف منابع آبی نیز کمک خواهد کرد.

وی ادامه داد: سوق دادن تسهیلات روستایی به سمت توسعه گیاهان دارویی به ویژه زعفران و گل محمدی در استان ضروری است و باید مورد توجه جدی متولیان امر قرار گیرد.

مرادنیا عنوان کرد: استفاده بهتر از ظرفیت رسانه‌ها در راستای تشویق افراد بیشتری به کشت زعفران در استان ضروری است و جهاد کشاورزی باید از ظرفیت رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی برای توجیه هرچه بیشتری کشاورزان در مورد مزایای تولید داروهای گیاهی به ویژه زعفران با توجه به توجیه بالای اقتصادی و تولید با کمترین مصرف آب بهره‌ بگیرند.

کشت زعفران در۴۲ هکتار از اراضی کردستان

زاهد حاجی‌میرزایی مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان به خبرنگار فارس گفت: توسعه کشت زعفران در کردستان از اهم برنامه‌های جهاد کشاورزی برای افزایش درآمد کشاورزان در اراضی کم بازده است و با توجه به شرایط آب و هوایی مناسب استان، امکان کشت دیم زعفران هم در شهرستان‌های مریوان و سروآباد وجود دارد.

وی تصریح کرد: کشت زعفران از چند سال قبل در کردستان آغاز شده که هر ساله بر تعداد کشاورزان زعفران‌کار استان افزوده می‌شود.

حاجی‌میرزایی خاطرنشان کرد: هم‌اکنون  ۶۰ نفر بهره‌بردار در استان کردستان مشغول کشت زعفران هستند، ۴۲.۵ هکتار از اراضی استان در سال زراعی جاری به کشت زعفران اختصاص یافته که ۲۳ هکتار آن بارور و ۱۹ هکتار آن غیربارور است.

این مسوول گفت: بیشترین سطح زیرکشت زعفران در این استان در شهرستان دهگلان با ۸ هکتار است و بیجار با ۷ هکتار و سروآباد با بیش از ۶ هکتار در رده‌های بعدی کشت زعفران قرار دارند.

وی یادآوری کرد: با توجه به وضعیت زیرکشت زعفران پیش‌بینی ما برداشت ۲۲ کیلوگرم زعفران در سال زراعی جاری در استان است که ۹ کیلوگرم از این میزان در دهگلان تولید خواهد شد.

حاجی‌میرزایی اضافه کرد: در حال حاضر اکثر زعفران‌کاران استان کردستان سال‌های ابتدایی تولیدشان را پشت سر می‌گذارند با توجه به اینکه زعفران از سال سوم به بعد وارد پروسه بهره‌برداری و درآمدزایی می‌شود به همین دلیل میزان تولید این محصول فعلا پایین است ولی اگر به پیک تولید زعفران برسیم در هر هکتار بین ۵ تا ۷کیلوگرم عملکرد خواهیم داشت.

وی در مورد چرایی عدم برخورداری اراضی زیرکشت زعفران استان از بیمه کشاورزی، گفت: با توجه به اینکه کردستان استانی نوپا در کشت زعفران است و فقط ۴۲ هکتار از اراضی آن زیرکشت زعفران است پس بحث مخاطرات آن در استان فی‌البداهه مشخص نشده است و به همین دلیل بیمه باید مشخص کند که زعفران را در برابر چه مخاطراتی بیمه می‌‌کند.

بیمه اراضی سطح زیرکشت زعفران در برابر بارندگی‌های بدموقع و ناموقع که به گل زعفران آسیب می‌زند مولفه مد نظر ماست اما بیمه فعلا با این آیتم موافقت نکرده است هر چند ما همچنان با جدیت پیگیر این مهم هستیم.

لزوم ایجاد زیرساخت‌های صادرات زعفران

بر اساس آخرین آمار‌های جهانی در سال ۲۰۱۸ ارزش کل صادرات زعفران ۲۱۸ میلیارد دلار است که از این میزان حدود ۱۸.۴ درصد دست چین، ۱۴.۵ درصد دست هند است و علی رغم آنکه ایران بزرگترین تولید کننده طلای سرخ در دنیا به شمار می‌رود، اما به دلیل وجود برخی چالش‌ها همچون نبود بسته‌بندی مناسب، خام فروشی، نبود برند و عدم توجه مسئولان دولتی به بخش کشاورزی موجب شده تنها ۱۱.۵ درصد از کل صادرات زعفران به ایران اختصاص یابد.

این امر نشان می‌دهد اگر تدابیر جدی در رابطه با زیرساخت‌های صادراتی اندیشیده نشود امکان تنزل جایگاه صادراتی زعفران ایران دور از انتظار نیست که این امر زنگ خطر جدی برای بزرگترین تولیدکننده زعفران در دنیا محسوب می‌شود.

حال که ظرفیت تولید زعفران در استان‌های مختلف کشور فراهم شده باید ساز و کاری اندیشیده شود که با حمایت از کشاورزان و همچنین ایجاد زیرساخت‌های لازم در حوزه صادرات این محصول اقدامات اساسی انجام گیرد.

کشت زعفران با توجه به اینکه بیشترین درصد اراضی کشاورزی آن را اراضی دیم به خود اختصاص داده می‌تواند نقش مهمی در رونق اقتصادی کشاوزان و اشتغال‌زایی در این منطقه باشد.

زعفران علاوه بر سودآوری می‌تواند پای دیگر صنایع تبدیلی و تکمیلی وابسته به خود را به کردستان باز کند و  با توجه به وجود ظرفیتی مانند مرزهای رسمی و غیررسمی در کردستان رونق محصولات کشاورزی به ویژه زعفران، گل محمدی و سایر گیاهان دارویی می‌تواند زمینه رونق صادرات را با کمترین هزینه و بیشترین بهره‌وری فراهم سازد.

فارس
انتهای خبر/

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.